De klokkenstoel van Oud-Avereest

Bij het oude kerkje van Avereest heeft een klokkenstoel gestaan. Er bestaan geen afbeeldingen of tekeningen van, maar omdat het oude kerkje van Avereest geen toren bezat en wel een tweetal klokken moeten die in een klokkenstoel hebben gehangen.

Op dit schetsje uit 1791 is goed te zien dat het oude kerkje geen toren bezat. De kerkelijk gemeente van Avereest beschikte vanaf 1636 over een klok en vanaf 1698 over een tweede klok. De eerste had een diameter van 80 cm, de tweede was iets kleiner met een diameter van 78 cm.

Beide klokken zijn in 1852 overgebracht naar de toren van de nieuwe kerk.  Dat ging niet zonder slag of stoot, want de kerkvoogden hadden de jongst klok verkocht aan een Amsterdamse koopman. Toen de burgemeester[1] van Avereest dat ter ore kwam stak hij daar een stokje voor en liet beslag leggen op de klok, omdat deze aan de burgerlijke gemeente zou behoren. Een half jaar later werd het meningsverschil opgelost door beide klokken naar de nieuwe kerk over te brengen. Helaas is de oudste klok in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan. De klok uit 1698 is nog steeds in de toren van de in 1852 gebouwde nieuwe kerk aanwezig.

 

 

Zoals al gememoreerd zijn mij geen afbeeldingen van de klokkenstoel van Avereest bekend. Om een indruk te krijgen van hoe het geheel er uit moet hebben gezien hebben we wat houvast aan enkele tekeningen die de 18^e eeuwse tekenaar Cornelis Pronk (1691-1759) heeft gemaakt. In 1732 maakte hij een tocht door delen van Overijssel en Drenthe waarbij hij schetsen van markante gebouwen maakte. Van hem zijn schetsen bewaard gebleven van de kerken van Koekange en Staphorst die beiden over een klokkenstoel beschikten.

Dit type klokkenstoel kwam vrij veel voor in Zuidwest Drenthe maar ook in Friesland. Onderstaande tekening van de kerk van Tjalleberd uit de eerste helft van de 18^e eeuw komt dicht in de buurt van hoe de situatie in Avereest moet zijn geweest. Ook het uiterlijk van de kerk komt aardig overeen met de tekening en het grondplan dat we kennen van Avereest.

In Friesland vinden we heden te dagen nog een aantal klokkenstoelen, die zo op het oog gelijkenis vertonen met die van Koekange en Rouveen. Voor een overzicht van de Friese klokkenstoelen zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Klokkenstoelen_in_Friesland#Plaatsen_met_een_klokhuis

Met name de dubbele klokkenstoelen in Stellingwerf en rond Heerenveen komen het dichtst in de buurt van de klokkenstoel die in Avereest moet hebben gestaan, zoals die van Donkerbroek, Gersloot, Katlijk, Opeinde, Elsloo, Gorredijk, Oudehorne.

De dakvorm is een licht gebogen zadeldak, zoals deze hedendaagse exemplaren (Hoge Hexel en Langeveen):

De klokkenstoel van Avereest is waarschijnlijk gebouwd in het jaar waarin de oudste klok is gegoten: 1636. In dat jaar werd de kerk die behoorlijk vervallen was ingrijpend gerenoveerd en opgeknapt.  Een aantal decennia later in 1698 werd de klokkenstoel uitgebreid met een tweede klok. Bij de bouw van de nieuwe – huidige – kerk met toren in 1852 werd de klokkenstoel overbodig en is deze afgebroken.

Klokkenstoelen stonden in de 17^e eeuw over het algemeen vrij dicht bij de kerk op de begraafplaats die eveneens dicht om de kerk lag. In Avereest stond de kerk tot 1852 op het hoogste en oudste deel van de thans nog aanwezige begraafplaats. Op het kadastrale minuutplan van 1832 is de klokkenstoel niet ingetekend, dus de exacte plek waar de klokkenstoel moet hebben gestaan kennen we niet. Uit mijn reconstructie van de oudste graven die om de kerk lagen komt wel een locatie naar voren die daarvoor in aanmerking komt (zie kaartje). Op die locatie van ongeveer 4 x 8 meter direct ten noordwesten van de oude kerk lagen voor 1852 geen grafblokken zoals die verder rondom de kerk wel voorkomen. Na de sloop van de kerk zijn hier in de tweede helft van de 19^e eeuw wel graven uitgegeven, waarbij het huidige pad dat in 1927 is aangelegd ook deels over uitgegeven graven loopt.

 

 

[1] Herman Frederic Deel (1821-1897), burgemeester van Avereest van 1 januari 1852 tot 12 december 1860).